Velayete Çocuğun Kararı Etki Eder Mi?

Velayete çocuğun kararı etki eder mi sorusuna Av. Muhammed Emin DAĞLI şöyle cevap vermektedir.                    

(Av. Muhammed Emin DAĞLI’nın web sitesinden alıntıdır.)

Velayete Çocuğun Kararı Etki Eder Mi?

Boşanma davalarının sonucu olarak nafaka, mal paylaşımı gibi maddi konuların yanı sıra velayet gibi manevi özellikler gösteren ve çocuğun üstün yararının korunması gereken bir durumda karşımıza çıkmaktadır. Evlilik birliği devam ettiği süre zarfında herhangi bir sıkıntıya yol açmayan bu konular boşanma söz konusu olunca önem arz etmektedir. Eğer ki çocuk kısıtlı değilse ve 18 yaşının üstünde ise velayet gibi bir hukuki kurum ortaya çıkmamaktadır; fakat çocuk 18 yaşının altındaise velayetin eşlerden birisine verilmesi gibi bir hukuki durum ortaya çıkmaktadır. Evlilik birliğinde bir velayet sorununun olmayacağı Türk Medeni Kanun 335. Maddede ‘’ Ergin olmayan çocuk, ana ve babasının velâyeti altındadır. Yasal sebep olmadıkça velâyet ana ve babadan alınamaz. Hâkim vasi atanmasına gerek görmedikçe, kısıtlanan ergin çocuklar da ana ve babanın velâyeti altında kalırlar’’  hükmünde açıkça belirtildiği üzere evlilik birliği içinde velayet birlikte kullanılır. Fakat kanunlarımızda yer aldığı üzere boşanma söz konusu olduğunda ortak velayet durumundan ziyade eşlerden birine velayetin verileceği kararı verilmektedir. Fakat şuanda yerleşik olan hukuk düzeninde yeri olmasa dahi boşanmadan sonra ortak velayetle alakalı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ‘ne eklenen bir madde ile boşanmadan sonra ortak velayet kullanımı hakkında değişiklikler yapma yolunda olunduğu görülmektedir.

Velayet kararları verilirken her ne kadar boşanma ve verilen kararlar belirli hukuksal kurallar çerçevesinde olsa da velayet konusunda hukuk düzenimiz hâkimlere önemli ölçüde takdir yetkisi vermiştir. Taraflar yani boşanma konusu olan eşler velayet konusunda anlaşmış olsalar da hâkimin velayet konusunda gözetmesi gereken tek husus çocuğun üstün yararıdır. Hâkimler tabi ki de bu takdir yetkilerini kullanırken bazı somut değerlendirmeler ışığında bir yol haritası çizerler. Velayet konu olan çocuk veya çocukların cinsiyetleri, yaşları, psikolojik durumları, eğitim durumları,  eşlerin ekonomik durumları, güvenlik sebepleri, yaşam ortamları gibi somut bilgiler bunlara örnektir. Fakat bu bilgiler ışığında olup göz önünde bulundurulan en önemli unsur çocuğun yaşı ve bulunduğu yaşa göre içinde bulunduğu psikolojik yaşamdır.  Yaş konusunda verilebilecek en önemli örnek 0-3 yaş arası çocuğun anne şefkatine ve anne bakımına ihtiyaç duyduğu konusundaki yaygın görüştür. Fakat genel olarak anneye verilmesi gereken 0-3 yaş grubu çocuğun velayetinde diğer yaş gruplarında önem arz eden eşlerin yaşam tarzları konusu çocuğun yaş küçüklüğü sebebiyle önemsiz olsa da eğer çocuğun üstün menfaati güvenlik gerekçesi ile tehdit ediliyorsa velayet babaya da verilebilir ki bu da verilebilecek en önemli örnektir.

Peki, hâkimin geniş çapta olan takdir yetkisi kullanılırken velayete konu olan ve velayet konusunda en çok etkilenecek olan çocuğa söz hakkı tanınmamış mıdır? Aslında bu konuyu çocuğun yaşı ile anlatmamız gerekmektedir; şöyle ki velayete tabi olacak çocuğun yaşı ile orantılı olarak 4 temel yaş aralığında (0-3 yaş arası, 3-6 yaş arası, 6-12 yaş arası ve 12 üstü yaş olarak) değerlendirmek gerekmektedir.

0-3 yaş arasında çocuğun velayetinin anneye verilmesi yerleşmiş olan bir kuraldır. Yukarıda da belirtildiği üzere 0-3 yaş arasında velayet verilirken annenin yaşam tarzı da dahil olmak üzere hiçbir unsur velayetin anneye verilmesini engellemez. Annenin yaşam tarzını velayet altındaki küçüğün algılayamamasından dolayı bu yönde bir karar verilmektedir; ancak velayetin anneye verilmesi temel olan karar olsa dahi güvenlik açısından velayet altında olan küçüğün üstün menfaatine bir zarar gelecekse o zaman aksi bir karar verilebilir.

3-6 yaş arası yaş aralığında velayet kararı verilirken ise, çocuğun annenin bakımına e şefkatine yaşı dolayısıyla daha az gereksinimi olduğu düşünülmektedir fakat yine de istisnalar dışında velayet anneye verilmektedir. Annenin kendisinin ve velayet altındaki çocuğunun bakımını karşılayamayacak ölçüde sağlık sorunlarının olması, çocuğun bulunduğu şartların velayet altındaki çocuğun üstün yararı ile ters düşmesi hususları bulunursa velayet anneye değil babaya verilebilir.

6-12 yaş arası yaş aralığında ise artık çocuk belirli bir yaşa geldiği ve sosyal yaşam ve kendi yaşamında önemli adımlar - ki bu adımlara örnek olarak eğitim verilebilir - atma yaşı olarak görüleceğinden artık üstün yara olarak bahsettiğimiz küçüğün yararı daha çok maddi olanaklara kaymaktadır. Anne- babanın vereceği manevi unsulardan ziyade velayet altındaki çocuğa sağlanan maddi yarar ölçüsünde olan üstün menfaat önemli bir konu olmaktadır. 6-12 yaş aralığındaki çocuğun hangi tarafta kalmak isteyeceği karardan önce kendisine alanında uzman kişiler eşliğinde kendisine sorulur fakat hukuk düzenimiz velayet konusunda hâkime geniş bir takdir yetkisi tanıdığı için alınacak olan cevap hâkimi hukuksal olarak bağlamayacaktır.

12 yaş ve üstü yaşlarda ise genel kanı olarak velayete karar verilirken, artık velayet konusu olan küçüğün belirli bir olgunluğa ulaştığı varsayıldığı için karardan önce kendisinin dinlenilmesi gerektiği genel kanı olarak oluşmuştur. Hâkim velayet altına alınacak olan küçüğü dinleyerek de karar verebilecektir.